Njohja dhe rizbulimi i shqiptarëve dhe kulturës së tyre
në fillim të shekullit të XIX, është një proces që erdhi gradualisht duke ndërthurrur
në vetvete shumë faktorë. Së pari, territoret shqiptare në luftërat Napoloniane
u gjendën në mes të interesave të Fuqive të Mëdha të kohës, të cilat interesin
e tyre politiko-ushtarak e përkthyen shumë shpejt dhe në interes kulturor.
Egzistenca e Pashallëkëve shqiptare gjysëm autonome në jug dhe në veri të të vendit dhe përfshirja e tyre në lojën diplomatike në rajon i ktheu shumë shpejt ato në vende të vizitueshme dhe të admirueshme ku nuk shikohej vetëm interesi gjeostrategjik por filloi të studjohej dhe kultura, gjuha dhe traditat zakonore që mbarte popullsia e tyre. Pas vitit 1809 , vit që shënon vizitën e Bajronit dhe mikut të vet Hobhouse në Prevezë, Janinë dhe Tepelenë, territoret shqiptare nisën të jenë pjesë e turit të madh kulturor anglez që zhvillonin të rinjtë aristokratë anglezë që prej shekullit të XVI .
Egzistenca e Pashallëkëve shqiptare gjysëm autonome në jug dhe në veri të të vendit dhe përfshirja e tyre në lojën diplomatike në rajon i ktheu shumë shpejt ato në vende të vizitueshme dhe të admirueshme ku nuk shikohej vetëm interesi gjeostrategjik por filloi të studjohej dhe kultura, gjuha dhe traditat zakonore që mbarte popullsia e tyre. Pas vitit 1809 , vit që shënon vizitën e Bajronit dhe mikut të vet Hobhouse në Prevezë, Janinë dhe Tepelenë, territoret shqiptare nisën të jenë pjesë e turit të madh kulturor anglez që zhvillonin të rinjtë aristokratë anglezë që prej shekullit të XVI .
Një numër i madh udhëtarësh, diplomatësh, tregtarësh
pasuan vizitën e famshme të lordëve anglezë për t’u njohur me Ali Pashën e famshëm që
ishte memorizuar si personazh letrar tek poema romantike “Shtegtimet e Child
Haroldi”-it, por në të njëjtën kohë u njohën gjatë udhëtimeve të tyre dhe me
shqiptarët dhe kulturën e tyre. E bukura, piktoreskja dhe sublimja nën efektin
e Romantizmit , rrymës më të re letrare
që kish filluar të përshkronte letrat evropiane si një rrymë mendimi dhe shpërthimesh
lirike po aq dhe revolucionare filloi të lërë gjurmët e veta në këtë rizbulim
kulturor të Shqipërisë dhe shqiptarëve nga elita evropiane e kohës. Mirëpo ky
proces nuk do të ecte paralelisht si në perëndim, po ashtu dhe në lindje. Nëse
gjatë kësaj kohe shikojmë një seri veprash të botuara të autorëve anglezë dhe
francezë të cilat krijojnë dhe prezantojnë në Europë imazhin e Shqipërisë dhe
shqiptarëve, gjejmë shumë më pak fragmente të pranisë së tyre në letërsinë dhe
literaturën e udhëtimit ruse.
Në këtë drejtim nuk është se ka influencuar largësia
gjeografike si mund të mendohet në pamje të parë, pasi të paktën që nga vitet e luftës Ruso-Turke
1768-1774 dhe ekspeditës së Orlovit në More në 1770-1771, prania ruse në Mesdhe
sa vjen dhe rritet. Përveçse luftës tjetër Ruso-Otomane 1787-1792 dhe dërgimit
ë vazhdueshëm të agjentëve për të rekretuar popullsinë luftarake të Epirit,
prania ruse do kulmojë me themelimin e Republikës së Shtatë Ishujve Jonianë në
1800-1807, tashmë si aleatë me Perandorinë Otomane. Për shtatë vjet rusët do të
qeverisin të vetëm nga Korfuzi, Republikën e Shtatë ishujve por do të kenë dhe
kontakt të ngushtë me popullsinë e bregut shqiptar, si dhe me suliotët pasi nën
asistencën e tyre do të krijohet Regjimenti Shqiptar që do shërbente për
mbrojtjen e ishujve dhe për të mbajtur larg synimet ekspansioniste të Ali Pashë
Tepelenës. Nga e gjithë kjo periudhë qeverisje në fakt kemi vetëm raporte
diplomatike, shumë të vlefshme dhe të rëndësishme për gjendjen politike dhe
administrative të Pashallëkut të Janinës, por mungojnë vepra kulturore si
shënimet e udhëtimit të William Martin Leake, Dr Henri Holland, Francois
Pouqeuville etj. Çuditërisht, prania dhe imazhi i shqiptarëve në letërsinë e
kultivuar ruse do të vinte jo nga administrata e shtatë ishujve, por nga prania
e shqiptarëve si pjesë e Regjimentit të shenjtë të krijuar nga Aleksandër
Ipsilanti në prag të shpërthimit të Revolucionit Grek në provincat Danubiane.
Shkrimtari i madh romantik Pushkin, i ndodhur në internim në Besarabi, në Kishinev
(sot Kishinau – kryeqyteti i Republikës së Moldavisë), do të jetë dëshmitar i
shpërthimit të kryengritjes së Aleksandër Ipsilantit dhe të luftimeve me forcat
otomane. Mes forcave të “Filiki Eterisë”, merrnin pjesë shumë shqiptarë, përshkrimi
piktoresk i të cilëve do të jetë i pranishëm në tregimin “Kërxhaliu”, botuar për
herë të parë në 1836. Tregimi është një jehonë jo vetëm i kujtimeve të drejtë për
së drejta të Pushkinit ndaj shpërthimit të revolucionit grek por edhe një
ilustrim i motive romantike të karektereve të fortë dhe piktoreskë nga Ballkani.
Kërxhaliu dhe luftëtarët shqiptarë të përshkruar në tregim të kujtojnë personazhet
e Bajronit në “Turkish Tales”. Ky përshkrim i shqiptarëve fiton dhe një rëndësi
historike pasi është jo vetëm një komfirmim i pjesëmarrjes së tyre në fillimet
e luftimeve të Revolucionit Grek, por në
tregim kemi dhe një numër të saktë të 600 vetave.
Pikëtakimet e Pushkinit me Bajronin janë shumë të njohura
për studiusit e letërsisë, sidomos në formën e romanit në vargje “Eugen
Oneigini”, ku ndihet influenca e heroit tipik bajronian. Gjithësesi duhet
pranuar se Romantizmi si rrymë letrare me adhurimin e vet ndaj së bukurës
sublime, heronjve të veçantë krenarë, humor prishur, cinikë, rebelë, të trishtuar,
përbuzës, hakmarrës të paepur, por prapë
së prapë të aftë për të ndjerë një dhembshuri të thellë e të fortë, bën të
mundur që autorët të ngjajnë mes tyre dhe jo domosdoshmërisht të
influencoheshin nga njëri-tjetri. “Turkish Tales” të Bajronit dhe “Kerxhaliu” i
Pushkinit kanë të përbashkët sfondin kulturor ku mbizotëron kostumi tradicional
i shqiptarëve dhe veshja e tyre fustanella, ndaj nëse në fillimet e shekullit
të XIX mund të flasim për një tipar karekteristik të shqiptarëve nga Adriatiku
deri në Besarabi e Det të Zi , padyshim do të reshtonin të parën dhe si më
përfaqësuese fustanellën. Me të vërtetë fillimi i shekullit të XIX ishte koha e
revolucioneve dhe e fustanellës.
Kërxhaliu[1]
Përktheu nga rusishtja:Stela Koçi
Kërxhaliu ishte një komit me origjinë bullgare. Kërxhali
në gjuhën turke do të thotë trim dhe i guximshëm. Emrin e tij i vërtet nuk e di
sesi e kishte. Kërxhaliu me grabitjet dhe
plaçkitjet e tij kish ngjallur frikë e tmerr në gjithë Moldavinë. Që
t’ju krijoj një farë ideje për të, do
t’ju tregoj një nga trimëritë të tij. Një natë, ai dhe arnauti Mihallaq sulmuan
të dy sëbashku një fshat bullgar. I vunë zjarrin nga të dyja anët, dhe filluan
të hidhen sa nga njëra shtëpi tek tjetra. Kërxhaliu vriste e priste mbi
fshatarët, kurse Mihallaqi mblidhte prenë dhe plaçkat . Të dy ulërisnin për të
tromaksur njerëzinë: Kërxhali! Kërxhali! Të gjithë banorët e fshatit morën
arratinë nga tmerri.
Kur Aleksander Ipsilanti[2]
shpalli luftën dhe filloi të mblidhte ushtrinë, Kërxhaliu solli disa nga shokët
e tij të vjetër për t’iu bashkuar ushtrisë së Ipsilantit. Ata s’para e kuptonin
qëllimin e vërtet të revoltës, por lufta ishte një mundësi pasurimi në kurriz
të turqve, ose ndoshta dhe moldavëve, dhe kjo ishte një arsye e mjaftueshme për
ta.
Aleksandër Ipsilanti për vete ishte trim, por ai nuk
zotëronte aftësitë të nevojshme për rolin që e kish marr me kaq vrull dhe kaq mendjelehtësi
përsipër. Ai nuk dinte si ta mbante në fre njerëzit që duhej t’i drejtonte.Ata
nuk kishin as respekt as besim tek personaliteti i tij. Pas betejës fatkeqe, ku
vdiq lulja e rinisë greke, Jordaq Olimbioti[3] e
këshilloi të largohej, dhe ai vetë mori komandën. Ipsilanti u largua drejt
kufinjëve të Austrisë, dhe nga andej dërgonte mallkime njerëzve, që i quante tradhtarë, frikacakë dhe horra të poshtër. Mirëpo
ata djem që ai i konsideronte si horra dhe frikacakë , në fakt, në shumicën e
tyre, kishin vdekur brënda mureve të manastirit Seku[4]
ose në brigjet e Prutit[5],
duke u mbrojtur nga armiku që ishte dhjetë herë më i fuqishëm se ta.
Kërxhaliu merrte pjesë në ushtrinë e Gjergj Kantakuzinos[6],
për të cilin mund të thuhej se kishte një prerje si Ipsilanti. Në prag të
luftës afër Skuleni[7],
Kantakuzinoi i kërkoi autoriteteve ruse lejen që të futej në territoret tona.
Regjimenti luftarak mbeti pa udhëheqës; por Kërxhaliu, Safianos, Koçandoni dhe
të tjerët nuk kishin nevojë për udhëheqës.
Beteja afër Skulenit, siç duket, nuk u përshkrua nga
asnjë me gjithë të vertetën e saj
ngjethëse. Imagjinoni 700 burra- arnautë, shqiptarë, grekë, bullgarë dhe
fundërrina të çdo lloji, që s’kishin idenë
më të vogël për artin ushtarak, duke u prapsur nën vështrimin e pesëmbedhjetë
mijë kalorësve turq.
Ky repart u mbështet pas bregut të Prutit, dhe nxorri
përballë tij dy topa të vegjël, të gjetur në Jashi në oborrin e Governatorit me
të cilat, ndodhte që qëllonin gjatë drekave kur kishte festa. Turqit do të ishin të lumtur të përdornin shrapnelat e tyre, por nuk guxonin pa lejen e
autoriteteve ruse: sepse fishekët , me
domosdo do të fluturonin deri tek bregu ynë. Komandanti i repartit tonë (tashmë
i vdekur), kish dyzet vjetë që kish
sherbyer në ushtri dhe kurrën e kurrës s’kish dëgjuar vërshëllimat e
plumbave nëpër veshë, por ja që Perëndia
i dha mundësinë t’i dëgjonte. Disa nga ta, vërshëlluan pranë veshëve të tij.
Komandanti plak u zemërua shumë, dhe i foli ashpër majorit të regjimentit të këmbësorisë të Okhotskut,
që ndodhej në rreshtat tanë. Majori, duke mos ditur së çfarë të bënte,
vrapoi tek lumi, përtej të cilit dukeshin kokat e kryengritësve, dhë i kërcenoi me gisht.
Kryengritësit, duke parë këtë gjest, u kthyen dhe u lëshuan galop përpara, dhe
mbas tyre u lëshua i gjithë tabori turk. Majori, që kërcenoi me gisht, quhei
Khorchevski. Nuk e di çfarë u bë më vonë me të.
Ditën tjetër, megjithatë, turqit i sulmuan Etiristët[8].
Duke mos guxuar të përdornin as plumba, as gjyle topi, ata vendosën, në kundërshtim
me zakonin e tyre, të sulmojnë me armë të ftohta. Beteja qe e ashpër.Po
priteshin e therreshin me jataganë. Turqit kishin mbërthyer heshtat dhe ushtat ,
të cilat nuk ishin përdorur nga ta deri më tani; këto ushta ishin ruse:
Nekrasovistët[9]
po mbaheshin në radhët e tyre. Heteristët, me lejen e Perandorit tonë, mundën të kalonin Prutin, dhe
të fshiheshin në garnizonin tonë. Ata filluan të hidheshin përtej bregut.
Koçandoni dhe Sofjanosi qëndruan të fundit në bregun e lumit që u përkiste
turqve. Kërxhaliu, i cili qe plagosur
një mbremje më parë, qendronte i shtrirë në kazermën tonë. Sofjanosi u
vra.Koçandoni, një burrë shumë i fortë, ishte
plagosur me heshtë në bark. Me një dorë ai kish ngritur shpatën, me tjetrën kish
kapur heshtën, e kish ngulur më thellë brenda vetes, në mënyrë që të mundej të godiste me shpatë
armikun e tij, dhe sëbashku me të, kish
rrënë për tokë.
Çdo gjë mbaroi përnjëherësh.Turqit mbetën fitimtarë në
fushë të betejës.Moldavia u spastrua nga bandat kryengritëse. Rreth gjashtë
qind arnautë u shpërndanë nëpër gjithë Basarabinë; pavarësisht se nuk dinin sesi
të mbijetonin, ata i ishin mirënjohës
Rusisë për mbrojtjen e dhënë duke i lejuar të kalojnë në bregun tonë. Ata bënin
një jetë të plogët, por jo të shthurrur. Mund t’i shikoje gjithmonë nëper kafenetë alla turke të Basarabisë, duke
tymosur me nargjile të gjata e rufitur gllënkë pas gllënke llumin e kafes në filxhane të vegjël. Mëngoret
e tyre plot qëndisma dhe opingat majëmprehta me xhufkat e kuqe sipër kishin
filluar të griseshin, por festet e tyre me xhufkë vazhdonin ti mbanin ende në kokë,ndërsa
pistoletat dhe jataganët u dilnin sipër silaheve të gjera. Asnjëri nuk
ankohej për ta dhe as që nuk mund tu vinte mendja, që këta burra të urtë e paqësorë
ishin të famshmit kryengritës të
Moldavisë, miqtë e Kërxhaliut të frikshëm, dhe akoma më tepër që ai vetë
ndodhej mes tyre.
Pashai osman që qeveriste në Jash, e mori vesh që Kërxhaliu fshihej mes kryengritësve, dhe
në bazë të dispozitave të traktateve të nënshkruara , iu kërkoj autoriteteve ruse që t’ua
dorëzonin.
Policia filloi kërkimin.Ata e zbuluan që Kërxhaliu, në të
vertetë ndodhej në Kishinev[10].E gjetën në shtëpinë e një murgu të arratisur,
në mbrëmje, kur po hante darkën, duke qendruar në errësirë me shtatë shokët e vet.
Kërxhaliun e vunë nën arrest. Ai nuk u përpoq ta fshinte
të se kush ishte, dhe e pohoi , që ai ishte dora vet, Kërxhaliu.
«Por, – shtoi ai, – qëkur, kam kaluar Prutin, nuk kam
prekur asnjë qime floku të pronës të
asnjë njëriu dhe nuk kam rënë në qafë as evgjitit më të përhumbur këtu.
Turqit, Moldavët, dhe Vllahët, më njohin për hajdut, por për rusët unë jam
mysafir në tokën e tyre. Kur Safianosi, pasi i kish harxhuar të gjithë gjylet e
topit , erdhi në gazermën tonë, dhe mblodhi nga të plagosurit për të shtënën e fundit të gjithë pullat,
gozhdët, zinxhirët e orëve dhe dorezat e
jataganëve, unë i dhashë njëzet beshlik[11],
dhe ngela pa asnjë të hollë në xhep. Zoti, lart në qiell e di që unë, Kërxhaliu
deri më tani, kam jetuar me lëmoshë! Kur jam katandisur në këtë pikë të hallit,
pse duhet të më dorëzoni tek armiqtë
e mi?» Pas këtyre fjalëve, Kërxhaliu
heshti dhe në qetësi po priste vendimin që do të caktonte fatin e tij.
Nuk është se priti shumë, pasi autoritetet gjyqësore, të
bindur për korrektesinë e kërkesës osmane e që sigurisht nuk ishin të detyruar
t’i shikonin hajdutët me sy romantik, urdhëruan ta dërgonin Kërxhaliun te
Pashai osman, në Jash.
Një burrë i përzemërt dhe i urtë , që në atë kohë ishte një
zyrtar akoma ri e i panjohur, por tashmë ka në një pozicion shumë të
rëndesishëm në administratën shtetërore, më
rrëfeu më vonë gjithë gjallëri
dorëzimin e Kërxhaliut te autoritetet
osmane , matanë lumit.
Te dyert e burgut qendronte një karruca… (Ndoshta ju nuk e dini se çfarë është karruca. Kjo është
një karro e ulët dhe e thurrur , në të
cilen deri pak kohë më parë mbreheshin
zakonisht gjashtë osë tetë kuaj gërdalla. Një burrë moldav me mustaqe dhe me
kapuç të endur me lesh dashi në kokë, qendronte sipër njerës prej tyre, dhe thërriste
pa pushim duke i fshikëlluar me kamzhik kuajt gërdalla që nga frika e goditjet
vraponin trokthi.Nëse njëri nga ta dilte nga rruga, karrocieri e zgjidhte nga
karroca e gjithë të sharra e të shfryra e linte në rrugë, pa u shqetësuar fare për
fatin e tij. Në të kthyer ai ishte i bindur ta gjente në të njëjtin vend, duke
kullotur në stepën e gjelbër. Jo rallë ndodhte që një udhëtar që nisej nga një
stacion me tetë kuaj, arrinte në tjetrin vetëm me një palë kuaj të tjerë.
Kështu ishte gjendja e udhëtimeve përafërsisht pesëmbedhjetë vite më parë. Aktualisht,
në Basarabinë e rusifikuar kanë adoptuar
takëmet dhe telegat[12]
ruse).
Një karrucë e
tillë po qëndronte te portat e burgut në vitin 1821, në një nga ditët e fundit
të muajit shtator. Rreth saj mund të shihje hebrenjtë, me mëngët e lëshuara dhe
me pantoflat e veshura në këmbë, arnautët me veshjet e tyre piktoreske të
grisura, gratë moldave, elegante me sy të zeza dhe me fëmijet e tyre në duar.
Burrat rrinin në heshtje, ndërsa gratë, me ankth po prisnin diçka.
Portat u hapën, dhe disa oficere të policisë dolën
jashtë; pas tyre vinin dy ushtarë që tërhiqnin Kërxhaliun të lidhur me pranga.
Kërxhaliu dukej të kishte nja tridhjetë vjet.Tiparet e
fytyrës së zeshkët ishin të rregullta dhe të ashpra. Ishte i gjatë, me shpatulla
të gjera, dhe në përgjegjësi shprehte një fuqi fizike të pazakontë. Një çallmë
e larmë i mbulonte kokën, një rrip i
gjerë i shtrëngonte mesin e hollë; një dollma prej copë blu të trashë, këmisha
me rrudhat e gjera, që i binin lart gjunjëve, dhe këpucet e bukura përbënin
pjesën e mbetur të kostumit të tij. Nga
pamja dukej krenar dhe i qetë.
Një nga funksionaret, plak me fytyrë të kuqe, me uniformë
të vjetëruar, në të cilen tre kopsa vareshin
në erë, me syzet prej kallaji që i
rrinin mbi një gungë të kuqe, që mesa duket duhet të ishte hunda, shpalosi
letrën, dhe duke folur si me hundë, filloi të lexonte në gjuhën moldave. Herë
pas here, i hidhte sytë në menyrë arrogante tek Kërxhaliu që ishte i lidhur,
dhe ndaj cilit, siç duket referohej
letra. Kërxhaliu po e dëgjonte me vëmendje. Funksionari mbaroi leximin, palosi
letrën, dhe bërtiti egërsisht, duke
urdhëruar turmën që të prapset – dhe që karruca të afrohet. Ateherë Kërxhaliu iu drejtua, dhe i tha disa
fjalë në gjuhën moldave; zëri i tij po dridhej, fytyra iu ndryshua; ai filloi
të qante dhe rra tek këmbet e funksionarit të policisë, duke bërë zhurmë me
zinxhiret e tij. Funksionari i policisë,
u trëmb, dhe u hodh mënjanë; ushtarët donin ta ngrinin Kërxhaliun, por ai u
ngrit vetë, mblodhi prangat e tij, u fut në karruca
dhe bërtiti: Nisu! Xhandari u ul
afër tij, karrocieri moldav fshikëlliu kamzhikun, dhe karruca u rrukullis tatëposhtë me potere.
– Çfarë ju tha Kërxhaliu? –pyeti zyrtari i ri oficerin e policisë.
– Ai më
kërkoi, – tha, duke buzëqeshur, oficeri i policisë, – që unë të kujdesem për
gruan dhe fëmijën e tij, që jetojnë afër Kilia-së[13]
në një fshat bullgar – ai ka frikë, se mos e pësojnë për shkakun e tij. Turma
është e marrë, kurrë nuk di se ç’bën.
Tregimi i funksionarit të rri më preku shumë. Më vinte
keq për Kërxhaliun. Për shumë kohë nuk dëgjova asgjë për fatin e tij.Disa vite
më vonë, takova zyrtarin e ri. Filluam
të shkëmbejmë dy llafe e të flasim për të kaluarën.
– Por shoku juaj Kërxhaliu? – pyeta unë, – mos dini gjë
çfarë ndodhi me të?
– Të jem i sinqertë , e di, – u përgjigj ai, dhe më
rrëfeu si më poshtë:
Kërxhaliu, pasi e sollën në Jash, paraqitën tek Pashai, i cili e dënoi me
ngulje në hu. Ekzekutimin e anulluan për shkak të një feste dhe përkohësisht e burgosën.
Të burgosurin e rruanin shtatë turq (njerëz të thjeshtë,
dhe në shpirtin e tyre njëlloj hajdutë si Kërxhaliu vetë); ata e respektonin,
dhe, siç janë njerëzit e Orientit, ia dëgjonin gjithë kërshëri, historitë e tij
të çuditshme.
Midis rojeve dhe të burgosurit u krijua një lidhje e
fortë. Një herë Kërxhaliu u tha: Vëllëzër! Ora ime është e afërt. Asnjëri nuk
mund ta shmangë fatin e tij. Së shpejti unë do ndahem nga ju. Do doja t’ju lë
diçka si kujtim.
Turqit dëgjonin gjithë sy e veshë.
– Vëllëzër, – vazhdoi Kërxhaliu, – tre vjet më parë, kur plaçkitja
bashkë me të ndjerin Mihallaqi, kemi fshehur në një gropë, në stepë jo larg
Jashit[14], një qyp me florinj. Siç duken bathët, as unë,
as ai nuk do ta përdorim kurrë këtë thesar. Çti bësh, kështu paska qenë e thënë:
merreni ju dhe ndaheni mes jush barabar.
Turqve për pak u iku mendja. Puna tani ishte sesi ta
gjenin vendin e bekuar? Vranë mendjen dhe përfundimisht vendosën që vet Kërxhaliu
t’i çonte te vendi.
U ngrys. Turqit i liruan prangat nga këmbët e të
burgosurit, ia lidhën duart me litar, dhe bashkë me të u nisën nga qyteti drejt
stepës.
Kërxhaliu i udhëhoqi, duke mbajtur një drejtim, nga një
kodrinë tek tjetra. Po ecnin e ecnin pa mbarim . Më në fund, Kërxhaliu ndaloi afër një guri të madh,
numëroi njëzet hapa drejt jugut, ndaloi dhe tha: “Këtu”.
Turqit filluan të përgatiten për të gërmuar. Katër nga ata
nxorrën jataganët e tyre dhe filluan të gërmojnë dheun.Tre nga ta, bënin roje.
Kërxhaliu u ul mbi gur dhe filloi të
ndiqte punën e tyre.
– He pra? Akoma? – pyeste ai, – s’arritët të gjeni gjë?
– Jo akoma, – iu përgjigjën turqit, dhe vazhduan të
punonin me kaq vrull, sa djersa ju shkonte çurg.
Kërxhaliu filloi të humbte durimin.
– Ç’njerëz që jeni? – po thoshte ai. – As dheun të gërmoni
mirë nuk dini. Unë do ta kisha mbaruar këtë punë për dy minuta! Më zgjidhni
duart dhe më jepni një jatagan.
Turqit menduan pak dhe filluan të këshillohen mes tyre. –
Edhe nëse do t’i zgjidhim duart, e do t’i japim jataganin, çfarë do na bëjë? Ai
është një, dhe ne jemi shtatë. – Dhe turqit i zgjidhën duart dhe ja dhanë
jataganin.
Më në fund Kërxhaliu ishte i lirë dhe i armatosur.Mere me
mend sesi duhet të ndihej ai në atë moment!.. Filloi të gërmonte dheun me
shpejtësi, rrojat e ndihmohnin… Papritur ai
nguli jataganin në një nga ta dhe, duke e lënë jataganin ngulur në
gjoksin e tij, morri nga brezi i tij dy pistoleta.
Gjashtë të tjerët, duke e parë Kërxhaliun të armatosur
dhe me dy pistoleta, ia mbathën me të katra.
Kërxhaliu tashmë po merret me hajdutëri nëpër rrethinat e
Jashit. Pak kohë më parë ai i shkruajti qeveritarit, dhe i kërkoi pesë mijë lej[15], duke e kërcënuar që, në rast mospranimi,do
t’i vinte zjarrin Jashit derisa zjarri të
arrinte deri tek vet godinat e qeveritarit. Të pesë mijë leit iu dhanë
menjëherë.
E pra, ky, është Kërxhaliu!
Suplementi "Rilindësi" 25.10.2015, fq 19-20
[1]
Gjatë shekullit të XVIII kështu quheshin forcat e
parregullta osmane të cilët përdornin qytetin Kirca Ali në Bullgari si një vend
strehimi dhe furnizimi prej nga terrorizonin gjithë Ballkanin. Njësitë më të
mira të këtyre forcave udhëhiqeshin nga Osman Pazvantoğlu Pasha, i cili sundoi
pjesën më të madhe të verilindjes territoreve bullgare dhe deltës së Danubit
deri në 1807. Në Shqipëri ka mbijetuar
si mbiemër në formën Kërxhaliu( kujto emrin e një Heroi të Popullit nga Luma e
Kukësit Hasan Kërxhaliu, 1902 - 1946 )
[2] Udhëheqës i Revolucionit Grek. (12 December 1792 – 31
January 1828). Ipsilanti ishte anëtar i një familje të shquar greke nga lagjia
Fanar i Konstandinopojës, princ i pincipatave rumune në Danub, oficer kryesor i
kavalerisë ruse gjatë luftërave Napoliane
dhe udhëheqës I Filiki Eterisë-Shoqëria e Miqve, organizatës sekrete që
kordinoi fillimin e revolucionit grek.
[3] Udhëheqës i Revolucionit Grek(1772-1821) Ai u shqua për
aktivitetet e tij në Principtatat Danubiane ku gjeti dhe vdekjen në Manstirin
Secu.
[4] Manastir në Rumani që shërbeu si fortesë për forcat e
eteristëve kur shpërtheu revolta në principatat danubiane
[5] Lum i madh që përshkon
mes për mes territoret rumune. Ka shërbeyer si një kufi etnografik e kulturor
midis krahinave rumune të Vllahisë dhe Moldavisë.
[6] Udhëheqës i revolucionit
grek, princ i principatave rumune nga lagjia Fanar i Konstandinopojës.
[7] Beteja e Skulenit u
zhvillua në 29 qershor në fshatin Skuleni pranë brigjeve të Prutit në Moldavi,
midis forcave osmane të Sulltan Mahmudit II dhe forcave të Filiki Eterisë të
udhëhequra nga princi George Catakouzenos . Beteja ndodhi si rezultat i masave
ndërshkimore të ndërmarra nga otomanët pas dështimit të ekspeditës së
Aleksandër Ipsilantit në dy principatat e Danubit dhe vinte menjëherë pas batejës së Dragoshanit.
[8] Forcat e Filiki
Eterisë-Shoqërisë së Miqve në të cilat bënin pjesë shumë etni nga Ballkani, mes
tyre dhe shqiptarë.
[9] Forcat kozake, që
quheshin kështu sipas të parit të tyre Ignant Nekrasov të lokalizuar rreth
Kubanit në Rusi. Pas konflikteve me autoritetet ruse një pjesë e madhe e tyre
rreth 5000 u vendosën në deltën e Danubit të kontrolluar nga osmanët. Në
konfliktin dhe revoltën e udhëhequr nga Ipsilanti, kazakët iu shërbyen osmanëve.
[10] Qytet kryesor në Principatën e Moldavisë, tashmë
kryeqytet i Republikës së Moldovës me emrin Kishinau
[11] Monellë otomane. Në fillim të shekullit bronxi që
përdorej për të prodhuar gjylet për topa importohej nga Anglia. Për këtë arsye
shumë herë feudalët vendas mblidhin bronz nga banorët, për t’I shkrirë e bërë
gjyle topi.
[12] Karrocat e postës
[13] Një fshat bullgar i lokalizuar në deltën e Danubit.
[14] Kryeqyteti i Principatës së Moldavisë, tashmë një nga
qytetet më të mëdhenj në Rumani.
[15] Monedhë rumune.
No comments:
Post a Comment